Không ai xác định được nguồn gốc cũng như thời điểm có mặt của trái cà na, chỉ biết đây là món ăn gắn liền với ký ức tuổi thơ của bao thế hệ nơi đây. Trái cà na có hình bầu dục, kích thước to gần bằng đầu ngón tay cái và lớp vỏ trơn láng, căng mịn. Khi còn non, cà na có màu xanh mướt và ngả vàng nhạt khi đạt đến độ chín.
Và có lẽ, chắn hẳn trong ký ức tuổi thơ của những người trưởng thành, không ít thì nhiều đều có hình ảnh và hương vị của trái cà na nho nhỏ kết thành chùm trên loài cây mọc dại bên bờ kênh, rạch. Cà na ăn sống có vị chua chua, chát chát, chấm với chút muối ớt hoặc ngâm chua ngọt. Cà na - loại trái trước đây thường có nhiều vào mùa lũ, là món ăn yêu thích của những đứa trẻ vùng quê . Vì vậy, từ xa xưa mới có câu ca dao: Xứ đâu là xứ quê mùa/ Về thăm quê ngoại được vùa cà na.
Món ăn tuổi thơ là cái gì đó rất đặc biệt, từ mùi vị đến cách thưởng thức. Xa quê nhiều năm, đối với chị Nguyễn Thị Thu Thảo (quận Bình Thạnh, TP.HCM), hương vị của những món ăn bình dị ở quê hương khó có thể nào quên. Chị Thu Thảo nói: “Quê ở xã Tân Ninh, huyện Tân Thạnh, tôi lên TP.HCM làm việc đã nhiều năm nay. Sau những ngày bận rộn nơi xứ người, mỗi khi vào mùa nước nổi, tôi lại về thăm quê. Chạy xe dọc theo Quốc lộ 62, tôi lại bắt gặp hình ảnh những trái cà na căng tròn, xanh ươm, được bày bán ven đường. Bất chợt, bao ký ức tuổi thơ trong tôi lại ùa về. Tôi nhớ hồi còn nhỏ, nhà nội có cây cà na mọc sát mé sông với cành lá sum suê. Để hái được cà na, chúng tôi phải dùng chiếc xuồng nhỏ”.
Đối với nhiều người, cà na có thể là món ăn không có gì đặc sắc nhưng với những ai sinh sống và lớn lên ở vùng sông nước thì đây là loại trái mà chỉ cần nhắc tên là “chảy nước miếng”. Chị Trần Thị Hồng Liệt (ấp Gò Châu Mai, xã Khánh Hưng, huyện Vĩnh Hưng) chia sẻ: Cà na là loại trái hấp dẫn. Cách chế biến trái cà na đơn giản nhưng đậm đà vị quê. Theo chị Hồng Liệt, cách dễ nhất là ăn sống chấm muối ớt. Còn những ai chịu khó đập giập hay xẻ trái thì ngâm muối ớt, ngào đường, làm mứt, ngâm nước mắm, làm dưa,... “Người ta nói trái cà na có vị lạ, không giống bất cứ loại trái cây nào. Chua, chát xen lẫn vị đắng, ai không quen là không ăn được. Mà ai lỡ ăn được rồi là ghiền, nhớ hoài hương vị. Nghe nói có chỗ trồng cà na Thái cho trái quanh năm nhưng tôi vẫn thích hương vị trái cà na quê mình vì nó đậm đà hơn” - chị Hồng Liệt bộc bạch.
Những năm trước, mỗi khi mùa nước về, cà na thường rất sai quả. Khi đó, cà na không cho năng suất kinh tế cao nên người dân hầu như chỉ dùng để ăn chơi chứ không hái bán như bây giờ. Cà na - cái tên loại trái cây nghe đơn giản, gần gũi. Mùa cà na đến rồi đi để lại hương vị đậm đà, trở thành món quà quê mang ký ức tuổi thơ vùng sông nước./.
Như Nguyệt
